Wydarzenie

Zapomniane – odzyskane. Muzyka klasztornych archiwów

Musica Maxima to zespół wokalno-instrumentalny powołany przez Stowarzyszenie Musica Patria w Poznaniu, które powstało, aby ocalić od zapomnienia spoczywające w archiwach na terenie Polski i poza nią nie odkryte dotąd dzieła kompozytorów polskich w pierwszej kolejności i kompozytorów zagranicznych, które były wykonywane na terenie naszego kraju w minionych wiekach. Celem Stowarzyszenia jest to, aby bogata kultura muzyczna Rzeczypospolitej XVII, XVIII i XIX wieku na nowo stała się udziałem świadomości Polaków i utwierdziła nas w przekonaniu, że zawsze byliśmy częścią Europy. Stowarzyszenie zrzesza pasjonatów muzyki: muzyków, muzykologów, studentów kierunków muzycznych i przyjaciół, którzy pragną pomóc w urzeczywistnieniu tej pięknej idei. Zespół Musica Maxima nawiązuje do dawnej tradycji kapel muzycznych, działających w Rzeczypospolitej. W XVIII wieku istniało takich zespołów na terenie naszego kraju kilkaset. Były tworzone zarówno w środowiskach dworów magnackich i szlacheckich, kościelnych i klasztornych, jak i miejskich. W Ostrowie Tumskim – kolebce polskiej państwowości – w Archiwum Archidiecezjalnym spoczywają zbiory muzykaliów po kapeli farnej-miejskiej z Poznania i kapeli parafialnej z Grodziska Wielkopolskiego. Te kompozycje stanowiły w pierwszej kolejności trzon repertuaru zespołu Musica Maxima. To niebywałe bogactwo powszechnego muzykowania i zapotrzebowania społeczeństwa na muzykę nie jest niestety udziałem dnia dzisiejszego w takim stopniu jak niegdyś. Działalność zespołu MUSICA MAXIMA ma na nowo tę ideę upowszechnić w jak najszerszych kręgach naszego społeczeństwa. W 2013 zespół wydał płytę Zapomniane – odzyskane. Muzyka z klasztornych archiwów, zainspirowaną konferencją “Przestrzeń klasztoru – przestrzeń kultury. Piśmiennictwo – książka – edukacja” zorganizowaną przez Wydział Nauk Humanistycznych UKSW we współpracy z Gabinetem Starych Druków BUW. Program koncertu festiwalowego zespołu Musica Maxima zawierać będzie właśnie utwory z tej płyty.

Kierownictwo artystyczne nad zespołem pełni Alina Ratkowska, adiunkt Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. W 1999 ukończyła z wyróżnieniem Akademię Muzyczną w Warszawie (klasa klawesynu). W 2002 uzyskała dyplom Scholi Cantorum Basiliensis – Wyższej Szkoły Muzyki Dawnej w Bazylei. Jest finalistką konkursów klawesynowych w Warszawie (1998) i Budapeszcie (2000), jako pianistka była laureatką w Gdańsku (1993) i we Wrocławiu (1994) oraz zdobyła I nagrodę Międzynarodowego Konkursu Klawesynowego im. Paoli Bernardi w Bolonii (2005). Współpracuje z Goldberg Baroque Ensemble, specjalizującym się w wykonawstwie muzyki zachowanej w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN. Jako dyrygent zespołu Musica Maxima prowadziła prawykonania kompozycji ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu. Dużą część działalności poświęca również wykonawstwu współczesnej muzyki pisanej na klawesyn, dokonując wielu prawykonań. W 2010 ukazała się jej debiutancka solowa płyta z Wariacjami Goldbergowskimi Bacha (Sarton), która w 2011 otrzymała dwie nominacje do nagrody „Fryderyk”. Dr Alina Ratkowska jest pomysłodawcą i dyrektorem Festiwalu Goldbergowskiego w Gdańsku.

Opiekunem merytorycznym zespołu jest Alina Mądry, adiunkt w Katedrze Muzykologii UAM w Poznaniu i w Muzeum Instrumentów Muzycznych, oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu. Praktycznym efektem jej badań jest wdrażanie odkrytych utworów ponownie do praktyki muzycznej, aby to urzeczywistniać założyła w 2009 Stowarzyszenie „Musica Patria”. Jej zainteresowania i aktywność naukowa koncentrują się wokół zagadnień związanych przede wszystkim z muzyką polską i powszechną końca XVII i całego XVIII wieku. Dr Alina Mądry uczestniczyła w ponad 30 konferencjach naukowych w Polsce i za granicą, weźmie udział także w tegorocznej Konferencji Muzykologicznej MAEO w Filharmonii Pomorskiej.

“Na ziemi pałuckiej, otoczonej wieloma jeziorami położona jest Gąsawa z małym drewnianym kościołem pod wezwaniem św. Mikołaja, nazywanym przez miejscowych mieszkańców „perełką”. Rzeczywiście, wchodząc do świątyni możemy doznać zachwytu nad pięknem barokowego wystroju. Obecny kościół wzniesiono w XVII wieku jako jednonawową, bezwieżową, orientowaną budowlę o podwójnej konstrukcji zrębowo-szkieletowej, unikatową w drewnianej architekturze sakralnej Europy, która przetrwała do dnia dzisiejszego. Nie znaczy to, że kościoła w Gąsawie nie było wcześniej. Domniemywa się, że świątynia była już w XI –XII wieku, choć nie ma na to żadnych dowodów. Pierwsze zachowane przekazy historyczne pochodzą z 1136 i 1145 roku. Parafią od początku istnienia aż do XVIII wieku zarządzali zakonnicy, kanonicy regularni w Trzemesznie. Dzięki ich staraniom w 1388 roku król Władysław Jagiełło nadaje Gąsawie prawa miejskie. Drewniana zapewne fara, otoczona cmentarzem, wznosiła się przypuszczalnie w miejscu obecnego kościoła. XVI wiek staje się dla miasta okresem rozkwitu, „złoty wiekiem”. Obok kościoła, szkoły parafialnej, szpitala w 1600 roku przeniesiono z Poznania słynne Kolegium Lubrańskiego, jedną z pierwszych szkół humanistycznych w Polsce. Wkrótce po tym powstała koncepcja budowy nowego kościoła farnego. XVII wiek był dla Gąsawy podobnie jak i dla całego naszego kraju burzliwym czasem, rozpoczętym potopem szwedzkim. Drewniana fara szczęśliwie ocalała z pożaru miasta w 1656 roku, przechodzi gruntowny remont, który zakończono 25.09.1674 roku. Po zakończeniu prac ratunkowych, w latach 1705 – 1706 wnętrze kościoła ozdobiła wspaniała barokowa dekoracja malarska. W XVIII wieku kanonicy regularni przekazali do świątyni w Gąsawie przepiękne barokowe ołtarze z wyposażenia klasztornego w Trzemesznie. Po sekularyzacji klasztoru w Trzemesznie w 1793 roku, parafia gąsawska straciła możnego protektora. W latach 1856-1858 do parafii zostaje skierowany proboszcz ks. Teofil Kegel, który przeprowadził gruntowny remont świątyni. Z jego to polecenia na ściany z malowidłami nałożono warstwę tynku, maskującą wybrzuszenia i nierówności. O ich istnieniu zapomniano do naszych współczesnych czasów. W latach 1998-1999 podczas ostatniej restauracji architektury kościoła natrafiono na barokowe malowidła ścienne, które odsłonięto w kilku etapach w latach 2000-2002. Zabytkowe malarstwo ścienne pochodzi z czterech różnych faz chronologicznych. Najstarsze są z XVII wieku. Podczas prac nie doszukano się autorstwa tych pięknych iluzjonistycznych, wielowarstwowych dzieł. Duże połacie malowideł historycy sztuki i konserwatorzy nazywają arrasami, gobelinami. Obok scen z Ewangelii, szereg postaci świętych, girland z kwiatów i owoców oraz florystyczne kartusze z inskrypcjami. Na naszą uwagę zasługują: XVII-wieczna chrzcielnica z barokowymi elementami; późnogotycka grupa ukrzyżowania na belce tęczowej czy cudowny wizerunek Matki Bożej Po
cieszenia w ołtarzu głównym, XVII–wieczne dzieło warsztatu wielkopolskiego. Warto więc odwiedzić Gąsawę i zobaczyć świątynię, leżącą na szlaku pałuckich kościołów, by zachwycić się pięknem dzieła rąk ludzkich na większą chwałę Panu Bogu”.

ks. Piotr Gogolewski

Proboszcz Parafii św. Mikołaja w Gąsawie